عکس العمل سه رقم خرمای کبکاب، زاهدی و شهابی به کم آبیاری در استان بوشهر

وقوع خشکسالی‏های پی‏درپی وکمبود آب آبیاری در سال‏های اخیرسبب کاهش عملکرد و همچنین کیفیت نامطلوب میوه‏های خرما گردیده است. یکی از راه‏های مقابله با بحران کمبود آب، شناسایی ارقام  مقاوم به خشکی و توسعه کشت آن‏ها می‏باشد. از اینرو، لزوم مطالعه پیرامون مقاومت ارقام مختلف خرما به خشکی وتعیین میزان کاهش عملکرد تحت تأثیر تنش خشکی ضروری است. 

تحقیق حاضر در قالب طرح  بلوک‏های کامل تصادفی روی 3 رقم خرمای کبکاب، زاهدی و شهابی با 3 تیمارآبیاری در3 تکرار در خلال سال‏های1382 تا 85  اجرا شد. هرکرت آزمایشی شامل دو درخت و تیمارها شامل 35، 50 و 65 درصد از مقدار آب مورد نیاز (IW) بود. صفات اندازه‏گیری شده شامل وزن، طول و قطر میوه، وزن، طول و قطر هسته، نسبت گوشت به هسته،  رطوبت، TSS ، pH  و عملکرد بود. نتایج  نشان داد که اثر رقم برتمامی صفات معنی دار بوده ‏است. در حالی‏که تیمارهای آبیاری بجز بر عملکرد محصول بر سایر صفات اثر معنی‏دار نداشته است.  بیشترین عملکرد در تیمار  65 درصد آب مورد نیاز مشاهده شد. همچنین، میانگین آب مصرفی در تیمارهای مختلف آبیاری در طول 3 سال آزمایش به ترتیب 5497 ، 7758 و 9822 متر مکعب در هکتار در سال با کارآیی مصرف آب 544/0، 481/0 و 409/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی بود.

مقدمه:

خرما (Phoenix  dactylifera L.) گیاهی دوپایه ، تک لپه و دایمی از خانوادة نخل‏هاPalmaceae)) است (2). ایران دارای بیش از30 میلیون اصله نخل در سطح 216 هزار هکتار می باشد که تولید900 هزار تن محصول خرما دارد (4).  نیاز آبی خرما بستگی به نوع خاک، رقم درخت، شرایط اقلیمی منطقه و روش آبیاری دارد. فور (1975) در گزارش وضعیت نخیلات آبادان و مناطق مجاور آن گزارش نمود که میزان  عملکرد از 75 کیلوگرم در هر درخت در شرایطی که سطح آب زیرزمینی پایین و شوری آب نسبتاً کم است تا 5 کیلوگرم در هر درخت در شرایط سطحی بودن آب زیرزمینی و شوری زیاد متغیر است. وی مقدار آب مورد نیاز نخیلات منطقه مذکور را 29000 متر مکعب در هر هکتار در سال برآوردکرد (10). نتایج مطالعه مقدار آب مورد نیاز درخت خرما در نقاط مختلف دنیا نشان می دهد که میزان آب مورد نیاز سالیانه یک هکتار نخلستان با 141 درخت 6/229 سانتی متر در هکتار است (14 و 15). به طور کلی حجم آب مورد نیاز سالیانه یک هکتار از نخلستانی که دارای خاک سبک باشد 12 تا 25 هزار متر مکعب است (8). نتایج بررسی‌های عبدالسلام (2007) در یک خاک شنی در کویت نشان داد که نیاز خالص آبیاری درخت خرما از 97 تا 845 لیتر در روز در طول فصل زمستان و تابستان متغییر می‌باشد. وی اضافه کرد که استفاده از روش آبیاری قطره‌ای توانسته است به دلیل قرار دادن مؤثرتر آب در منطقه ریشه‌ای، کارآمدتر از سایر روش‌ها باشد(5). پانسیوف و ریور  (1984) مقدار آب مورد نیاز یک هکتار باغ زیتون با 80  درخت  حدود 100 سانتی متر در هکتار گزارش کرده اند در حالی‏که یک هکتار نخلستان طبق نظر فوق 8/262 سانتی متر در هکتار یعنی بیشتر از 5/2 برابر درخت زیتون به آب احتیاج دارد. این مقایسه نشان می‌دهد هرچند درخت خرما در برابر خشکی مقاوم است، اما برای رشد طبیعی و تولید میوه مرغوب به آب کافی نیاز دارد. این امر بخصوص در مناطق با خاکهای شنی اهمیت بیشتری می‌یابد (13). دانش نیا (1377)گزارش کرد که با دور یک روز در میان در ایام گرم و خشک سال و دور 3 تا 4 روز در ایام سرد و خشک می‏توان با مصرف حدود 10000 متر مکعب در سال در هکتار به محصول اقتصادی خرما در حدود 7 تن در هکتار دست یافت (1). فرشی (1376) برآورد کرد که میزان آب خالص مورد نیاز یک هکتار نخل خرما در منطقه دشتستان با  فاصله 8×8 متر معادل 20000 متر مکعب در سال است (3). العمود و همکاران (2000) در ارزیابی عکس‌العمل درختان خرما به سطوح مختلف آب آبیاری (50، 100 و 150 درصد تبخیر از تشتک ) و سه روش آبیاری ( غرقابی، قطره‌ای و بابلر ) گزارش کردند که بطور کلی با افزایش آب آبیاری عملکرد نیز افزایش پیدا می‌کند. بیشترین عملکرد و کارایی مصرف آب در روش  قطره‏ای و سپس در روش غرقابی وجود داشته است (6). آلازبا (2004) نیاز آبی درخت خرما را توسط روش پنمن- مانتیث و با استفاده از آمار بلند مدت هواشناسی در نقاط مختلف کشور عربستان محاسبه کرد. بر اساس نتایج به دست آمده، میزان آب آبیاری مورد نیاز نخیلات در این کشور از 15000 تا 55000 متر مکعب در هکتار در سال برآورد گردید. تفاوت زیاد این اعداد به علت تفاوت در وضعیت آب و هوایی، نوع خاک و کیفیت آب مورد استفاده در نقاط مختلف عربستان بود. همچنین استفاده از روش‌های آبیاری غرقابی و تحت فشار با راندمان‌های به ترتیب 40 و 90 درصد نیز از دیگر عوامل این تفاوت به شمار می‌رود (7). نیکسن (1959) در کالیفرنیا نیاز آبی را بسته به بافت خاک 55080-13800 متر مکعب در هکتار در سال اعلام نمود (11). هدف از تحقیق حاضر بررسی اثرات مقادیر مختلف آب آبیاری بر عملکرد و سایر پاسخ‌های گیاهی ارقام غالب خرما در استان بوشهر و همچنین شناسایی رقم مقاوم‌تر به خشکی از میان آن‌ها می‌باشد تا امکان مدیریت صحیح منابع آبی، تنظیم دور آبیاری و محاسبه حداقل سطوح آبیاری را در موارد ضروری برای کشاورزان و بهره‌برداران منطقه‌ای امکان ‌پذیر گردد.

مواد  و روش‏ها:

این تحقیق در ایستگاه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری شبانکاره با مشخصات جغرافیایی 51 درجه و 5 دقیقه طول شرقی و 29 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی واقع در دشت خرما خیز استان بوشهر که دارای اراضی با خاک‌های آهکی و بافت سبک می باشد، روی ارقام خرما ( کبکاب، زاهدی و شهابی ) در خلال سال‌های  1382 تا 1385 اجرا شد. این ایستگاه دارای میانگین بارندگی سالانه 300-250 میلی‌متر و حداکثر دمای 51 درجه سانتی‌گراد در مرداد ماه و حداقل دمای 1- درجه سانتی‌گراد در بهمن‌ ماه می‏باشد. خصوصیات فیزیکی و شیمیائی خاک و همچنین خصوصیات کیفی آب مورد استفاده تعیین گردیدند که در جداول 1 تا 3
قابل مشاهده اشت.

 

جدول 1- برخی از خصوصیات فیزیکی خاک محل اجرای طرح  

عمق cm	وزن مخصوص ظاهری	درصد حجمی رطوبت در وضعیت F.C	درصد حجمی رطوبت قابل دسترسی Aw	وزن مخصوص حقیقی	متوسط سرعت نفوذ  cm/h	درصد اشباع	بافت	درصد شن
30-0	65/1	15	8	65/2	5	30	LS	95
60-30	65/1	15	8	65/2	-	31	LS	90
90-60	65/1	15	8	65/2	-	32	LS	93

جدول 2- برخی از خصوصیات شیمیائی خاک محل اجرا ی طرح

عمق cm	EC ds/m	pH	T.N.V	O.C	Ca+Mg	Na	Cl-	HCO3-	SO4-	SAR
					meq/L
30-0	09/13	7/7	2/66	2/0	62	92	84	7	63	5/16
60-30	25/11	8/7	6/67	2/0	66	74	72	9	59	9/12
90-60	47/10	9/7	2/66	2/0	54	70	64	6	54	5/13

جدول 3- برخی از خصوصیات شیمیائی آب مورد استفاده

SAR	سدیم	کلسیم‌+ منیزیم	سولفات	کلر	بیکربنات	pH	EC ds/m
meq/l
6/11	44	29	27	42	4	9/7	7

    

این پژوهش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تیمارآبیاری در3 تکرار  اجرا گردید. در هر واحد آزمایشی 2 درخت در نظرگرفته شد. پس از انجام آزمایش میانگین ها با استفاده ازآزمون دانکن مورد مقایسه قرارگرفتند. تیمارهای آبیاری این طرح عبارت بودند از I₁=35  , I₂=50  ,I₃=65  درصد از آب مورد نیاز ((IW که این مقدار از معادله زیر بدست می‌‌آید( منبع 3 و8) :

IW = K_C*K_P*CPE * [( Ps +0.15 (1-Ps) ] – EP    

که در آن:

K_C  = ضریب گیاهی   ،    K_P = ضریب تشتک تبخیر  ،   CPE = تبخیر تجمعی از تشتک تبخیر کلاس A

EP = میزان بارندگی مؤثر ،  Ps = درصد پوشش گیاهی ( با اندازه‌ گیری سطح سایه انداز به دست می‏آید).

نحوه محاسبه درصد پوشش گیاهی:  Ps= مساحت سایه انداز گیاه  ÷  مساحت کل          

قطر تاج درخت خرما = 6 متر و فاصله بین ردیف ها 8×8 متر   

 در نتیجه:       44/0= (8 ×8) ÷  (3² × 14/3 )  Ps =       

اندازه گیری تاج درختان خرما در طول 3 سال آزمایش نشان داد که درصد پوشش گیاهی در طول اجرای طرح تقریباً یکسان بوده و تفاوت چندانی را نشان نداد.

                                                         

برای تعیین ضریب تشتک تبخیر و با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، در خلال یک دوره آماری 10 ساله (میزان رطوبت هوا و سرعت وزش باد) برای ماه‏های مختلف طبق دستورالعمل نشریه شماره 24 فائو بصورت جدول تعیین شد (منبع 8). همچنین ضریب گیاهی نیز با استفاده از جداول ارائه شده در کتاب دو جلدی تعیین نیاز آبی گیاهان عمده باغی و زراعی کشور بدست آمد (جدول شماره4).

جدول شماره4 ـ مقادیر ضریب گیاهی، ضریب طشتک تبخیر و متوسط تبخیر روزانه برای ماههای مختلف.

ماه

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تیر

مرداد

شهریور

مهر

آبان

آذر

دی

بهمن

اسفند

Kp

6/0

5/0

5/0

5/0

5/0

5/0

6/0

6/0

6/0

6/0

6/0

6/0

Kc

91/0

94/0

97/0

0/1

0/1

0/1

0/1

0/1

0/1

95/0

9/0

9/0

کود دهی براساس نتایج حاصل ازآزمون خاک انجام شد. لازم به توضیح این‏که دوره آبیاری درفصول گرم به صورت یک روز در میان و در فصول خنک به صورت 7-4 روز یک ‌بار بود. آبیاری با استفاده از سیستم تحت فشار بابلر با دبی قابل تنظیم (حداکثر80 لیتر بر ثانیه) در دو طرف درخت انجام و با استفاده ازکنتور حجمی، میزان آن اندازه گیری شده و به درختان داده شد (جدول شماره 5).

 

جدول شماره 5-  میزان آب مصرفی در تیمارهای مختلف آب آبیاری در سالهای82 تا85.

میانگین	سال سوم	سال دوم	سال اول	تیمار آبیاری
5497	5730	5350	5411	I1=35 درصد
7758	7932	7612	7730	I2=50 درصد
9822	9855	9561	10050	I3=65 درصد

* ( بر حسب متر مکعب در هکتار در سال)

 

صفات اندازه‏گیری شده شامل عملکرد، وزن، طول، رطوبت و قطر میوه و هسته، نسبت گوشت به هسته، pH و TSS بود.برای اندازه گیری وزن از ترازوی دیجیتال استفاده گردید. طول و قطر میوه و هسته با خط کش اندازه گیری شد. مواد جامد محلول نیز با استفاده از رفرکتومتر دستی دیجیتال و pH با استفاده از pH متر اندازه گیری شد. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام گردید.

 

نتایج و بحث

جدول تجزیه واریانس مرکب صفات اندازه گیری شده خرما در پایان 3 تحقیق به صورت جدول شماره 6  آورده شده است.

 

جدول شماره 6 ـ جدول تجزیه واریانس مرکب صفات اندازه گیری شده خرما در ارقام مختلف.

منابع تغییر

صفات اندازه‏گیری شده

وزن میوه

طول میوه

قطر میوه

وزن هسته

طول هسته

قطر هسته

گوشت/ هسته

درصد رطوبت

اسیدیته فعال

TSS

عملکرد

کارآیی‏ مصرف‏آب

رقم

**74/53

**9/464

**20/8

**988/0

**61/29

**28/13

**66/259

*19/11

**21/1

**11/115

*34/30

ns 013/0

رقم × سال

**26/4

**63/30

ns 02/2

ns 04/0

**48/3

**73/0

**91/7

**54/82

ns 39/0

**83/259

**36/502

ns 175/0

رقم× سال × تکرار

ns 43/0

ns 03/3

ns 21/1

ns 01/0

ns 79/0

ns 09/0

ns 22/1

ns 68/5

ns 23/0

ns 43/5

**73/46

ns 022/0

تیمارآبیاری

ns 29/1

ns 45/0

ns 54/3

ns 01/0

ns 95/0

ns 006/0

ns 67/0

ns 74/0

ns 32/0

ns 15/8

**7/291

**123/0

تیمارآبیاری × رقم

ns 59/0

ns 05/1

ns 33/2

ns 01/0

ns 39/0

ns 28/0

ns 77/0

ns 1/3

ns 10/0

ns 09/4

**49/11

ns 005/0

رقم × تیمار آبیاری × سال

ns 88/0

ns 0/4

ns 52/1

ns 03/1

ns 28/1

ns 17/0

ns 85/1

ns 2/3

ns 06/0

ns 79/3

**57/92

**041/0

خطا

681/0

58/4

35/1

01/0

67/0

11/0

33/1

32/3

19/0

01/6

16/10

005/0

CV%

96/9

89/5

56/5

06/14

68/3

52/4

13/12

96/15

95/8

9/2

91/13

0/15

ns معنی دار نشده است.   *      معنی دار در سطح پنج درصد              ** معنی دار در سطح یک درصد

 

      بر اساس جدول شماره (6) اثر رقم در تمام صفات اندازه گیری شده معنی دار بود که این موضوع بیانگر آن است که ارقام مختلف، صفات کمی و کیفی متفاوتی دارند. همچنین مشاهده شد که اثر تیمارهای آبیاری تنها بر عملکرد و کارآیی مصرف آب معنی‌دار بود. برهمکنش رقم و تیمار نیز بجز بر عملکرد محصول در سایر صفات اثر معنی دار نداشت.

      مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین و کمترین وزن میوه‌ به ترتیب مربوط به رقم کبکاب و زاهدی با  میانگین 6/9 و 8/6 گرم در هر میوه بود (شکل1).

    با مقایسه میانگین‏ها مشاهده شد که بیشترین طول میوه در رقم شهابی با میانگین 74/39 میلی‏متر و در ارقام زاهدی و کبکاب به ترتیب با میانگین‏های 70/31 و 49/37 میلی‏متر اختلاف معنی‏داری داشت ( شکل2 ).

 

شکل 1- اثر ارقام مختلف بر وزن میوه

شکل2- اثر تیمارهای مختلف آبیاری بر طول میوه

      بیشترین قطر میوه مربوط به رقم کبکاب با 52/21 میلی‏متر بود که با سایر ارقام اختلاف معنی‏داری را نشان داد. اختلاف معنی‏داری بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 87/20 و 42/20 میلی‏متر مشاهده نشد. هر چند اثر تیمارها از نظر آزمون دانکن روی قطر میوه معنی‌دار نبود، اما مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بیشترین قطر میوه در تیمار آبیاریI₁ به میزان 27/21 میلی‏متر بدست آمد (شکل‌های 3و4).

شکل3- اثر ارقام مختلف بر قطر میوه

شکل4- اثر تیمارهای مختلف آبیاری بر قطر میوه

 

      مقایسه میانگین‏ها نشان داد که کمترین وزن هسته در رقم کبکاب با میانگین 67/0 گرم مشاهده شد و اختلاف معنی‏داری با دو رقم دیگر نشان داد. همچنین، اختلاف معنی‏داری بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 77/0 و 04/1 گرم مشاهده گردید (شکل5). همچنین نتایج نشان داد که بیشترین طول هسته مربوط به رقم شهابی با 44/23 میلی‏متر بود که با سایر ارقام اختلاف معنی‏داری را نشان داد. در این میان، طول هسته در ارقام زاهدی و کبکاب به ترتیب 41/21 و 01/22 6میلی‏متر بود (شکل6).

شکل5- اثر ارقام مختلف بروزن هسته

شکل6- اثر ارقام مختلف بر طول هسته

   

      مقایسه میانگین‏ها نشان داد که کمترین قطر هسته در رقم کبکاب با میانگین 41/6 میلی‏متر مشاهده شد و اختلاف معنی‏داری با دو رقم دیگر نشان داد. همچنین، اختلاف معنی‏داری بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 53/7 و 7/7 میلی‏متر مشاهده نگردید (شکل7).

      نتایج نشان داد که بیشترین نسبت گوشت به هسته در رقم کبکاب با میانگین 32/13  مشاهده شد و اختلاف معنی‏داری با دو رقم دیگر نشان داد. بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 93/7 و 30/7 اختلاف معنی‏داری مشاهده نشد (شکل8).

 

شکل7- اثر ارقام مختلف بر قطر هسته

شکل8- اثر ارقام مختلف بر نسبت گوشت به هسته

 

      با مقایسه میانگین‏ها مشاهده شد که بیشترین درصد رطوبت در رقم کبکاب با میانگین 5/13 درصد وجود داشت و اختلاف معنی‏داری با دو رقم دیگر نشان داد. همچنین، اختلاف معنی دار بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 7/10 و 9/11 درصد مشاهده گردید (شکل9).

      نتایج نشان داد که بیشترین  میزان مواد جامد محلول در رقم کبکاب با میانگین 91/84  درصد مشاهده شد و اختلاف معنی‏داری با دو رقم دیگر نشان داد. اختلاف معنی‏داری بین ارقام زاهدی و شهابی به ترتیب با میانگین‏های 8/81 و 0/81  مشاهده نگردید (شکل10).

شکل9- اثر ارقام مختلف بر درصد رطوبت

شکل10- اثر ارقام مختلف بر TSS

مقایسه میانگین‏ها نشان داد که بیشترین pH  در رقم کبکاب به میزان 16/5 بود که با سایر ارقام اختلاف معنی‏داری را نشان داد. میانگین pH  ارقام زاهدی و شهابی نیز به ترتیب 98/4 و 74/4  اندازه‌گیری شد ( شکل‌ 11).

بیشترین کارآیی مصرف آب W.U.E ) ( در تیمارآبیاری I₃ به میزان 544/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی حاصل شد و اختلاف معنی‏داری با دو تیمار آبیاری دیگر به ترتیب با مقادیر 481/0 و 409/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی نشان داد (شکل 12).

نتایج نشان داد که کارآیی مصرف آب در ارقام مختلف دارای اختلاف معنی داری نبوده است. در عین حال رقم زاهدی با 496/0 کیلو گرم بر متر مکعب آب دارای بیشترین کارآیی مصرف آب بود.

شکل11- اثر ارقام مختلف بر pH

شکل12- اثر تیمارهای مختلف آبیاری بر کارآیی مصرف آب

نتابج نشان داد که اثر رقم، رقم در سال، تیمار و اثر متقابل رقم در تیمار در سال بر عملکرد معنی دار بوده است با این وجود، اثر متقابل تیمار در رقم معنی دار نشد. همچنین مقایسه میانگین‏های ارقام مختلف نشان داد که بیشترین عملکرد مربوط به رقم زاهدی با میانگین 69/23 کیلوگرم در درخت بود که با میانگین رقم شهابی به میزان 37/23 کیلوگرم در درخت اختلاف معنی‏داری را نشان نداد، اما دارای اختلاف معنی دار با رقم کبکاب به میزان 72/21 کیلوگرم در درخت بود. مقایسه میانگین‏های ارقام در سال نشان داد که در کلیه ارقام، بیشترین عملکرد در سال سوم و کمترین عملکرد در سال دوم بوده است که این موضوع نشان دهنده سال آوری در ارقام مختلف خرما می باشد (جدول10).              

جدول 10- مقایسه میانگین های اثر متقابل عملکرد ارقام مختلف خرما با استفاده از آزمون دانکن.

	میانگین مربعات
سال   /   ارقام	شهابی		زاهدی	کبکاب
سال اول	b71/20		b20/21	bc48/18
سال دوم	b91/19		ba33/17	c04/15
سال سوم	a47/29		a56/32	a63/31

*                        : میانگین هایی که در هر ستون دارای حرف مشترک هستند، در سطح 5 % دارای اختلاف معنی دار نمی باشند.

    

 نتایج بیانگر این بود که با افزایش آب آبیاری، عملکرد نیز افزایش یافت. با افزایش میزان آب آبیاری از 35% به 50% ( از مقدار IW )، اختلاف معنی‏داری در عملکرد مشاهده گردید اما با افزایش آب مصرفی از 50% به 65%  اگرچه عملکرد افزایش پیدا کرد، با این وجود این اختلاف معنی‏دار نشد. از اینرو با توجه به بحث کم آبیاری، تیمار 50% نسبت به 65%  از نظر صرفه‏جویی در آب مصرفی مطلوب‏تر می‏باشد.

همچنین بررسی‌ها نشان داد که در هنگام کافی بودن آب آبیاری (تیمارI3  )، میزان عملکرد هر سه رقم خرما تقریباً برابر بوده است. اما با کاهش رطوبت خاک و افزایش تنش آبی در تیمارهای بعدی، سرعت کاهش عملکرد ارقام مختلف با یکدیگر متفاوت بود.بر اساس نتایج به‌دست آمده، رقم زاهدی مقاوم‌ترین رقم در میان ارقام مورد تحقیق بود به گونه‌ای که کاهش تولید محصول آن در شرایط کمبود آب، کمتر از سایر ارقام بوده است (شکل شماره 13).

               

شکل 13- اثر کاهش عملکرد محصول ارقام مختلف خرما با افزایش تنش خشکی.

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

براساس نتایج حاصل از اجرای طرح مشخص گردید که که ارقام مختلف خرما از نظر صفات کمی و کیفی میوه‌ها با یکدیگر متفاوت می‌باشند. همچنین میانگین آب مصرفی در تیمارهای مختلف آبیاری در طول 3 سال آزمایش به ترتیب 5497 ، 7758 و 9822 متر مکعب در هکتار در سال با کارآیی مصرف آب 544/0، 481/0 و 409/0 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی بود که با توجه به قرار گرفتن دو تیمار آخر آبیاری در یک گروه آماری، در شرایط کمبود آب و در نظر گرفتن بحث کم آبیاری، ارجحیت تیمار I₂ به I₃ مشخص می‌شود که البته درصورت وجود آب کافی و شرایط متعارف بهتر است از تیمار آب بیشتر(I₃) که از کارآیی مصرف آب بالاتری نیز برخوردار است، استفاده گردد. . ترتیب مقاومت ارقام مختلف خرما به کم آبیاری و تنش آبی به شرح زیر می‌باشد:

زاهدی <   شهابی  <  کبکاب

خرمای کبکاب جزء ارقام تر(نرم) محسوب می‌شود در حالی‌که ارقام شهابی و زاهدی جزء ارقام نیمه خشک و خشک طبقه‌بندی می‌گردند. از این رو به نظر می‌رسد آن دسته از ارقام خرما که دارای میوه‌های نرمتر با رطوبت بالاتری هستند از مقاومت کمتری نسبت به تنش خشکی برخوردار می‌باشند. با توجه به آن که مشابه این تحقیق قبلاً صورت نگرفته است، امکان مقایسه این نتایج با بررسی‌های سایر محققین وجود نداشت.

میانگین آب مصرفی در  نخلستان‌های منطقه (که با استفاده از روش آبیاری تحت فشار آبیاری می‌شوند) بیش از10000 متر مکعب در هکتار در سال می‌باشدکه بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق پیشنهاد می‌گردد  در شرایط کمبود آب و خشکسالی، میزان آب مصرفی را حدود 7800 متر مکعب در هکتار در سال کاهش داد تا از یک سو در چنین شرایطی، آب کمتری مصرف گردد و از سوی دیگر نیز تفاوت معنی داری را در کاهش محصول مشاهده نکرد.

منابع:

1. دانش نیا، ع.ع.1377.تعیین بهترین دور آبیاری و میزان مصرف آب در مرحله رویشی نخل مضافتی به روش قطره ای در منطقه بم. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. انتشارات مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور.
2. روحانی،ا. 1367. خرما. مرکز نشر دانشگاهی تهران.292صفحه.
3. فرشی، ع. ا.1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور. انتشارات مؤسسه تحقیقات خاک و آب کشور. دو جلد. 629 صفحه.
4. محبی، ع. 1384. اثر مقادیر آب آبیاری در دو روش سطحی و قطره‌ای بر عملکرد و صفات کیفی خرمای پیارم. مجله علوم خاک و آب. جلد 19. شماره 1. صفحات 124 تا 130.
5. Abdul Salam, M. and S. Al Mazrooei. 2007. Crop water and irrigation water requirements of Date Palm in the loamy sands of Kuwait. Proceeding of the third international date Palm Conference. Acta Horticulture. No. 736. 309-315.
6. Al- Amood, A.I., M.A. Bacha, and A.M. Al- Dorby. 2000. Seasonal water use of date palms in the centeral region of Saudi Arabia. International Agricultural Engineering Journal, 9(2): 51-62.
7. Alazba, A. 2004. Estimating palm water requirements using Penman-Monteith mathematical model. J.King Saud university., Vol.16, Agric. Soc (2) , pp. 137-152.       
8. Dawson, V. H.W.1964. Dates in Iran. Food and Agric Organiz of the Nation. Handbook ,326 p.
9. FAO.1988. Crop evapotranspiration- Guidelines for computing water requirements. Rome, Italy. 300 p.
10. Furr, J.R. 1975. Water and salinity problems of Abadan island date gardens. Report of the Annual Date Growers Institute, Vol. 52: 14-17
11. Harris, K. 1955. Report on the soils and other agricultural conditions of the Qatif area ( being exhibited no.3 of Knapps report). Dhahran.(mimeo).
12. Nixon, R.W.1959.Growing dates in the united states .Agric .Inf. Bull. USDA.no.207.(56 pages).
13. Reuther, W.1944. Response of Deglet Noor Date palms to irrigation on a deep sandy soil. Ann Date Growers.
14. Rolland, G. 1984. Hydrologie du Sahara algarian (chemin de fer transahraien),Impr.Nat Paris.
15. Zaid,A. and E.J. Aris- Jimenez. 2002. Date palm cultivation. FAO plant production and protection paper No. 156.