طرح ملی دانش آموزی نجات آب (داناب) در استان آذربایجان غربی

یکی از اصلی‌ترین راه‌های حل مشکلات اساسی در بیشتر جوامع مساله فرهنگ‌سازی است. فرهنگ‌سازی در قشرهای مختلف جامعه قابل انجام است. با این وجود فرهنگ‌سازی در رده سنی پایین جامعه به دلیل آمادگی بالا جهت دریافت ارز‌شهای جدید بسیار مؤثرتر خواهد بود. علاوه بر این، قشر با رده سنی پایین در آینده مسئولیت‌های مختلف در جامعه بر عهده خواهند داشت که در صورت فرهنگ‌سازی مناسب، این فرهنگ را به تمامی بخش‌های جامعه منتقل خواهند نمود. در همین راستا طرح ملی دانش‌آموزی نجات آب (داناب) با هدف فرهنگ‌سازی در زمینه آب از سال تحصیلی 94-1393 در استان آذربایجان‌غربی آغاز و در سال تحصیلی 95-1394 نیز ادامه یافت. طرح ملی دانش‌آموزی نجات آب (داناب) برای اولین بار در استان آذربایجان‌غربی در سال‌تحصیلی 94-93 به همت شرکت آب منطقه‌ای و با همکاری ستاد احیای دریاچه ارومیه و با همکاری آموزش و پرورش استان و شرکت مهندسی مشاور تدبیرسازان آب باختر (تساب) برگزار گردید. اهداف این طرح حساس‌سازی قشر دانش‌آموز در رابطه با مسائل آب استان و دادن آگاهی لازم به دانش‌آموزان می‌باشد. انتخاب مقطع اول متوسطه جهت آموزش به این جهت انتخاب شده است که در این سن، دانش‌آموز به دلیل حس کنجکاوی و پذیرش راحت‌تر مسائل و نداشتن منافع شخصی مسائل آموزشی را راحت‌تر می‌پذیرد و به مقابله با طرح نمی‌پردازد. در این طرح بالغ بر 100 هزار نفر دانش آموز دختر و پسر مقطع اول متوسطه در سطح استان تحت آموزش مستقیم قرار گرفتند و مسائل و دغدغه‌های آبی استان در قالب اقلام و کارگاه‌های آموزشی به دانش‌آموزان انتقال یافت. مدل آموزشی انتخاب شده برای طرح، مدل گلوله برفی است که این مدل براساس تجارب اجرای طرح در استان‌های دیگر و به دست آوردن بازخورد از آنها انتخاب شده است. در این مدل، آموزش به نمایندگان ادارات آموزش و پرورش، توسط مشاور استانی طرح (تدبیرسازان آب باختر) و شرکت آب‌منطقه‌ای ارائه می‌شود. هر نماینده برای معلمان رابط اداره تحت امر خود، کارگاه آموزشی برگزار می‌نماید. نماینده اداره باید کلیات طرح را برای معلم رابط توضیح داده و سپس جزئیات در قالب نظام‌های شش‌گانه طرح بپردازد. معلم رابط می‌بایست براساس این آموزش‌ها، کارگاه‌های الف و ب دانش‌آموزی را برگزار کند. نماینده اداره می‌بایست نظارت کامل در رابطه با اجرای طرح در مدارس را داشته باشد و براساس بخشنامه‌هایی که از سمت اداره کل آموزش و پرورش ارسال می‌شود، عمل نماید. بر اساس پیش‌آزمون و پس‌آزمون‌های برگزار شده قبل و بعد از اجرای طرح تحلیل اثربخشی اجرای طرح برای کلیه سوالات مطرح شده در آزمون بر اساس درصد و فراوانی پاسخ‌های صحیح اخذ شده از دانش‌آموزان، استخراج گردید و بر اساس نتایج به دست آمده اجرای طرح اثربخش بوده و میزان اثربخشی پروژه نیز پس از اجرای طرح در شهرهای داخل حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیشتر از شهرستانهای خارج از حوضه آبریز می‌باشد. که می‌توان تأثیر خشکی دریاچه ارومیه و ارتباط‌گیری دانش آموزان با موضوع مذکور را از دلایل مهم آن دانست.

مراحل اجرا:

سرفصل‌های این ‌موارد در شیوه‌نامه راهبری طرح در 9 گام با عنوان اقدامات اجرایی طرح ذکر شده است. این موارد به همراه توضیح چارچوبی آن در ادامه می‌آید:

برگزاری پیش‌آزمون در نمونه انتخابی استان: آزمون استاندارد شده (مطابق معیارهای علم آمار و سنجش آموزشی) در میان نمونه تصادفی از دانش‌آموزان استان با رعایت همه طیف‌ها (شهری-روستایی- پسر- دختر و...) پیش از هر گونه آموزش یا اطلاعی از طرح برگزار گردید. سوألات این پیش‌آزمون بر اساس شاخص‌های مورد نظر در آموزش طرح و ناظر به آنها تنظیم گردیده است.
طراحی و تکثیر اقلام آموزشی طرح: بر اساس مسئله‌یابی انجام گرفته در استان، اقلام طرح مشتمل بر یک پوستر آموزشی و خبری در قطع A3، یک جزوه ویژه آموزش معلمان رابط یک حلقه لوح فشرده ویژه آموزش تکمیلی معلمان رابط می‌باشد. محتوای این اقلام توسط مشاور استانی طراحی شده و به تأیید اداره کل آموزش و پرورش و شرکت آب منطقه‌ای رسیده است.
برگزاری کارگاه نمایندگان ادارات آموزش و پرورش استان‌ها و انتخاب معلمان رابط طرح در مدارس: مدل آموزشی در نظر گرفته شده در طرح، با هدف کارایی و اثربخشی و نیز سازگاری حداکثری با آموزش و پرورش بدین نحو است که ابتدا از هر یک از ادارات آموزش و پرورش استان یک نفر به عنوان نماینده آن اداره، آموزش های لازم را در قالب یک کارگاه نیم روزه در مرکز استان از کارشناسان مشاور استانی دریافت می‌کنند. این نمایندگان، به یک معلم از هر مدرسه که به آن معلم رابط گفته می‌شود؛ آموزش‌ها را منتقل می‌نمایند و این معلمان رابط با بهره‌گیری از اقلام مربوطه آموزش‌ها را به قشر هدف طرح یعنی دانش‌آموزان داده‌اند.
راه‌اندازی مجاری ارتباطی (سایت- مرکز پیامک و بخش‌نامه‌های اداره کل به مدارس): طرح در استان آذربایجان‌غربی دارای سایت (www.danabagrw.ir) و مرکز پیامک (3000520344) اختصاصی می‌باشد. مطابق تفاهم‌نامه منعقده با آموزش و پرورش، اطلاع‌رسانی به مدارس از طریق بخش‌نامه‌ها نیز صورت گرفته است.
برگزاری مراسم افتتاحیه طرح و انتخاب ناجیان آب در هر مدرسه: پس از آموزش کلیه معلمان رابط، توزیع اقلام و اجرای پیش‌آزمون، طرح به طور همزمان در مدارس آغاز می‌گردد. بدین‌منظور با هماهنگی اداره کل آموزش و پرورش، در اردیبهشت ماه 1394 در یکی از مدارس آموزش پرورش ارومیه واقع با حضور مسئولان آب منطقه‌ای، آموزش و پرورش و شرکت مشاور به طور رسمی آغاز به کار کرد.
آموزش دانش‌آموزان توسط معلمان رابط در قالب اقلام آموزشی.
برگزاری مسابقات طرح.
جمع‌بندی، داوری و اعلام برگزیدگان مسابقات.
اجرای پس‌آزمون و تکمیل فرم ارزیابی ویژه معلمان رابط.

فرآیندها و روش‌ اجرای طرح داناب در شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی:

به‌دنبال عقد تفاهم نامه بین شرکت سهامی آب منطقه‌ای آذربایجان غربی و اداره کل آموزش و پرورش و همچنین عقد قرارداد بین شرکت سهامی آب منطقه‌ای آذربایجان غربی و شرکت مهندسی مشاور تدبیر سازان آب باختر (تساب) در 28 اسفند 1393 عملیات اجرایی طرح به شرح زیر از فروردین 1394 آغاز گردید:

برگزاری جلسات جهت هماهنگی و برگزاری کارگاههای آموزشی جهت رابطان آموزشی و معلمان مدارس در سطح استان آذربایجان غربی
تهیه محتوای آموزشی در قالب دو کتابچه جهت ارایه به رابطان و دانش آموزان در کارگاههای آموزشی
برگزاری کارگاههای آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان پایه هفتم و هشتم دوره متوسطه در کلیه شهرستانهای استان آذربایجان غربی (در 18 نقطه) با هماهنگی اداره کل آموزش و پرورش استان آذربایجان غربی
تهیه محتوای آموزشی برای کتابچه راهنمای رابطان آموزشی و معلمان مدارس
طراحی گرافیکی کتابچه راهنمای رابطان آموزشی و معلمان مدارس
چاپ و تکثیر کتابچه راهنمای رابطان آموزشی و معلمان مدارس به تعداد 1000 نسخه
تهیه محتوای آموزشی کتابچه آموزشی دانش آموزان
طراحی گرافیکی کتابچه آموزشی دانش آموزان
چاپ و تکثیر کتابچه آموزشی دانش آموزان به تعداد 91000 نسخه
طراحی گرافیکی پوستر برگزاری مسابقات طرح داناب جهت تکثیر در مدارس و ادارات آموزش و پرورش
چاپ پوستر به تعداد 2000 نسخه
تهیه محتوای DVD آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس
طراحی گرافیکی طرح روی DVD آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس
تکثیر DVD آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس به تعداد 1000 حلقه
تهیه محتوای سوالات پیش آزمون و پس آزمون برای دانش آزمون
تهیه الگوی تکثیر در جامعه آماری و مشخص نمودن تعداد دانش آموزانی که در اجرای پیش آزمون و پس آزمون در هر شهرستان باید مورد سنجش قرار گیرند
تکثیر سوالات پیش آزمون و پس آزمون برای دانش آزمون به تعداد 1000 نسخه
دسته بندی کتابچه راهنمای رابطان آموزشی و معلمان مدارس، کتابچه آموزشی دانش آموزان، DVD آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس، پوستر برگزاری مسابقات طرح داناب و سوالات پیش آزمون و پس آزمون
توزیع کتابچه راهنمای رابطان آموزشی و معلمان مدارس، کتابچه آموزشی دانش آموزان، DVD آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس، پوستر برگزاری مسابقات طرح داناب و سوالات پیش آزمون و پس آزمون در کلیه شهرستانها و بخشهای استان آذربایجان غربی (در 22 نقطه) در عرض یک روز توسط خودروهای مجزا برای هر شهرستان
برگزاری جلسه افتتاحیه در مدرسه راهنمایی پسرانه شهید امینی
حضور در برگزاری جلسه پیش آزمون مدرسه دخترانه و پسرانه ناحیه 2 شهرستان ارومیه
دریافت نام و شماره همراه رابطان آموزشی و معلمان مدارس کلیه شهرستان‌های استان آذربایجان‌غربی و راه‌اندازی سیستم پیامک طرح داناب
ارسال پیامک‌های آموزشی برای رابطان آموزشی و معلمان مدارس درهر مرحله از اجرای طرح داناب
طراحی و راه‌اندازی سایت طرح نجات آب دانش‌آموزی(داناب)
به روزرسانی سایت داناب و ارائه اخبار و اطلاعات و عکس از مراحل انجام طرح

نتایج توصیفی مورد بررسی در پیشآزمون و پسآزمون:

ناحیه: بیشترین درصد دانش‌آموزان مورد بررسی در ناحیه 2 شهر ارومیه در پیش‌آزمون و پس‌آزمون تکمیل گردیده است.

پس آزمون		پیش آزمون		ناحیه
درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	ناحیه
93/2	36	21/6	79	ارومیه(ناحیه 1)
77/41	513	97/39	508	ارومیه(ناحیه 2)
30/1	16	65/1	21	اشنویه
44/2	30	36/2	30	بوکان
07/4	50	93/3	50	تکاب
44/2	30	36/2	30	شاهین دژ
88/4	60	8/4	61	مهاباد
05/5	62	93/3	50	میاندوآب
07/4	50	01/4	51	نقده
97/4	61	72/4	60	ماکو
88/4	60	64/4	59	سردشت
99/3	49	93/3	50	پلدشت
2/2	27	28/2	29	چایپاره
83/3	47	85/3	49	چالدران
36/2	29	36/2	30	شوط
88/4	60	72/4	60	خوی
91/3	48	25/4	54	پیرانشهر
100	1228	100	1271	جمع

شغل پدر: نتایج حاکی از آن است که شغل پدر بیشترین درصد پاسخگویان در هر دو آزمون کارمند و پس از آن به ترتیب کشاورز، بازاری، کارگر، کارگر فنی، دامدار و سایر می‌باشد.

شغل پدر	پیش آزمون		پس آزمون
شغل پدر	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
کشاورز	164	9/12	160	03/13
بازنشسته	44	46/3	39	2/3
کارمند	432	99/33	407	14/33
آزاد	75	9/5	68	54/5
دامدار	76	6	73	94/5
بازاری،تاجر	129	15/10	126	26/10
کارگر	100	87/7	104	47/8
کارگر فنی	82	45/6	78	35/6
بیکار	33	6/2	27	2/2
سایر	80	3/6	82	68/6
فوت شده	7	55/0	8	65/0
بدون پاسخ	49	85/3	56	56/4
جمع	1271	100	1228	100

چند نمونه از تحلیل پاسخ‌های اخذ شده از دانش‌آموزان در پیش‌آزمون و پس‌آزمون:

1-دلیل اصلی احداث شهرها در کنار رودخانه‌ها و یا منابع آب از زمان گذشته تاکنون کدام گزینه است؟

در شهرهای داخل حوزه دریاچه ارومیه 14/69 درصد دانش آموزان در پیش آزمون و 19/85 درصد در پس آزمون اهمیت حیاتی آب، آب و هوای بهتر و امکان کشاورزی و پرورش دام را دلیل اصلی احداث شهرها در کنار رودخانه‌ها و یا منابع آب از زمان گذشته تاکنون می دانند و به این سوال پاسخ درست داده‌اند. در شهرهای خارج حوزه دریاچه ارومیه نیز 25/81 درصد دانش‌آموزان در پیش‌آزمون و 75/68 درصد در پس‌آزمون، دلیل اصلی احداث شهرها در کنار رودخانه‌ها و یا منابع آب از زمان گذشته تاکنون را اهمیت حیاتی آب، آب و هوای بهتر و امکان کشاورزی و پرورش دام را دانسته و به این سوال پاسخ صحیح ارائه داده اند.

دلیل اصلی احداث شهرها در کنار رودخانه ها و منابع آب	پیش آزمون	پس آزمون	اختلاف پیش و پس آزمون
دلیل اصلی احداث شهرها در کنار رودخانه ها و منابع آب	درصد	درصد	درصد
شهرهای داخل حوزه دریاچه ارومیه	14/69	19/85	05/16
شهرهای خارج حوزه دریاچه ارومیه	25/81	75/68	5/12-

2- آیا در یک ماه گذشته روش درست مصرف آب را به افراد بی‌اطلاع که استفاده ی نادرست از آب داشته‌اند آموزش داده‌اید؟

4/50 درصد دانش‌آموزان در پیش‌آزمون و 1/51 درصد در پس‌آزمون اعلام کرده‌اند در یک ماه گذشته، بیش از یک بار، روش درست مصرف آب را به افراد بی‌اطلاع که استفاده ی نادرست از آب داشته‌اند آموزش داده‌اند. 21 درصد در پیش آزمون و 1/24 درصد در پس‌آزمون فقط یک بار آموزش داده اند. 5/19 درصد در پیش آزمون و 5/17 درصد در پس آزمون در یک ماه گذشته با کسی که از آب استفاده‌ی نادرست کند مواجه نشده‌اند و 9/7درصد در پیش آزمون و 3/6 درصد در پس آزمون گفته اند باکسی که از آب استفاده‌ی نادرست کند مواجه شده‌اند، اما مهارتی در زمینه آموزش به این افراد نداشته‌اند.

گزینه ها	پیش آزمون		پس آزمون
گزینه ها	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
بله، بیش از یک‌بار	640	4/50	627	1/51
بله، فقط یک‌بار	267	21	296	1/24
خیر، باکسی که از آب استفاده‌ی نادرست کند مواجه نشده‌ام	248	5/19	215	5/17
خیر، باکسی که از آب استفاده‌ی نادرست کند مواجه شده‌ام، اما مهارتی در این زمینه ندارم	100	9/7	78	3/6
بدون پاسخ	16	2/1	12	98/0
جمع	1271	100	1228	100

3- کدامیک از موارد زیر از آموزه‌های قران کریم در مورد آب نیست؟

در بررسی شهرهای داخل حوزه دریاچه ارومیه، 96/62 درصد دانش آموزان در پیش آزمون و 74/65 درصد در پس آزمون گفته اند این عبارت که "آب نعمت خداوندی برای انسان است که هر گونه دوست داشتید استفاده کنید" از آموزه های قرآن کریم در مورد آب نیست و به این سوال پاسخ صحیح داده اند. همچنین در بررسی شهرهای خارج حوزه دریاچه ارومیه 38/59 درصد افراد در پیش آزمون و 06/64 درصد در پس آزمون به سوال فوق پاسخ درست داده‌اند.

آموزه های قرآن کریم	پیش آزمون	پس آزمون	اختلاف پیش و پس آزمون
آموزه های قرآن کریم	درصد	درصد	درصد
شهرهای داخل حوزه دریاچه ارومیه	96/62	74/65	78/2
شهرهای خارج حوزه دریاچه ارومیه	38/59	06/64	69/4