برنامه اجرائی تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان ها
استفاده از منابع آب نامتعارف از جمله شیرین سازی آب دریا، تصفیه پساب، تصفیه آب خاکستری و ... از جمله مواردی است که در بحث مدیریت آب مطرح می گردد که امروزه در بحث سازگاری با کم آبی، بطور چشمگیرتری اهمیت خود را نشان می دهد. بحث استفاده مجدد از آب خاکستری بیش از یک دهه است که مطرح شده است و علیرغم اینکه در قانون توسعه و بهینه سازی آب شرب شهری و روستایی به آن اشاره شده است، لیکن هیچگونه دستورالعمل و یا برنامه اجرائی برای آن ابلاغ نشده است. اگرچه در آخرین ویرایش مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان هم بخشی به آن اختصاص یافته است، لیکن تنها مباحث فنی مرتبط با اجرای لوله کشی ارائه شده است. همه اینها در حالی است که استفاده مجدد از آب خاکستری مسایلی فراتر از اینها در بر دارد از قبیل ملاحظات قانونی، کیفی، اجرائی، حقوقی و .... خلأ موجود در خصوص یک دستورالعمل یا برنامه اجرائی، شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان را بر آن داشت که در راستای تفاهم نامه فیمابین با سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان نسبت به تهیه یک برنامه اجرائی برای تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان ها اقدام نماید. در این برنامه سعی شده است که علاوه بر طبقه بندی نوع ساختمان و کاربری آن، کلاس بندی نوع تصفیه آب خاکستری و موارد کاربرد پساب تصفیه شده حاصل در هر کلاس، ملاحظات کیفی، اجرائی، فنی، حقوقی و ... و همچنین فلوچارت فرایند پیاده سازی آن در ساختمان ها ارائه گردد. در طی تهیه این برنامه اجرائی که 9 ماه به طول انجامید، از نقطه نظرات اداره بهداشت استان، سازمان محیط زیست استان، معاونت های شهرسازی و خدمات شهری شهرداری اصفهان و همچنین تعدادی از شرکت های تولید کننده پکیج تصفیه استفاده شده است. در حال حاضر این برنامه جهت دریافت مجوزهای لازم برای الزام اجرائی آن، به کمیسیون عمران شورای شهر ارجاع شده است.
- برای چه ساختمان هایی (از نظر نوع، کاربری، قدمت، و ...) و در چه محدوده جغرافیایی از نظر شرایط بحران آبی منطقه اجرا شود؟ به عبارت دیگر جامعه هدف این برنامه چیست؟
- مقدار آب خاکستری تولیدی چقدر است؟
- آیا همه آب خاکستری تولید شده بایستی مورد استفاده قرار گیرد؟
- برای چه کاربردهایی آب خاکستری مورد استفاده قرار گیرد؟
- آیا آب خاکستری نیاز به تصفیه دارد؟ نوع و روش تصفیه چیست؟
- تصفیه چگونه بایستی انجام پذیرد؟
- قوانین، اسناد، آئین نامه ها، دستورالعمل های بالادستی، و... مرتبط با این موضوع چه هستند؟
- چه ارگان هایی در اجرائی نمودن این برنامه باید مشارکت نمایند؟مسئولیت و وظایف هر ارگان در این زمینه چیست؟
- فرایند اجرائی آن چگونه است؟ (در بین ارگان ها و در هر ارگان)
- برای حل مسائل کیفی و مخاطرات احتمالی چه باید کرد؟
- مسائل فنی، اجرائی و بهره برداری آن چیست؟
- چه مسائل قانونی و حقوقی در پی خواهد داشت؟
- ...
|
نوع ساختمان |
گروه ساختمان |
طبقه بندی |
|
مسکونی- تجاری- عمومی خاص و صنعتی |
الف |
یک تا دو طبقه ارتفاع از روی شالوده و حداکثر زیربنا 600 مترمربع |
|
ب |
سه تا پنج طبقه ارتفاع از روی شالوده و حداکثر زیربنا 2000 مترمربع |
|
|
ج |
شش تا ده طبقه ارتفاع از روی شالوده و حداکثر زیربنا 5000 مترمربع |
|
|
د |
بیش از ده طبقه ارتفاع از روی شالوده و زیربنا بیش از 5000 مترمربع |
جدول شماره 2- گونه بندی کاربری ساختمان
|
نوع کاربری |
ساختمان های مشمول |
|
a |
هتلها، خوابگاه دانشجویی، آسایشگاه، اقامتگاهها و مهمانسراهای بالای 30 نفر میهمان در شبانهروز، ترمینال، فرودگاه، ادارت دولتی، بیمارستانها، مدارس دولتی، دانشگاهها، ساختمان های مسکونی گروه ج و د (طبق جول شماره 1- گروه بندی ساختمانها)، حمام عمومی، پادگانهای بزرگ |
|
b |
سالنهای ورزشی، مراکز خرید و پاساژها، خانه بهداشت و کلینیک تخصصی، اردوگاه جهانگردی، سرویسهای بهداشتی پارکها و مراکز تفریحی و عمومی، ساختمان های مسکونی گروه ب (طبق جول شماره 1- گروه بندی ساختمانها)، ترمینال مسافربری و راه آهن، مدارس غیر انتفاعی |
|
c |
ساختمان های مسکونی گروه الف (طبق جول شماره 1- گروه بندی ساختمانها)، مساجد و حسینیهها، شعب بانکها، ساختمان های پست، پلیس و آتشنشانی، کارخانجات صنعتی و کارگاهها |
- علاوه بر گروه ساختمانی و کاربری آن، بنا به قرارگیری ساختمان در شهرستان های با نیاز آبی و یا شرایط بحرانی تأمین آب بالا، متوسط و کم میتوان مناطق شهرهای استان را تقسیمبندی نمود و اولویتدهی اجباری و یا تشویقی نصب سیستمها را بیان نمود.
- ساختمان هایی که در گروه کاربری "b" میباشند در صورتی که از لحاظ گونهبندی بحران آبی در رده ی "بالا و متوسط" قرار گیرند، نسبت به نصب سیستمهای تصفیه و باز چرخانی آب خاکستری در حالت اجباری قرار میگیرند.
- ساختمان هایی که در گروه کاربری " c " میباشند در صورتی که از لحاظ گونهبندی بحران آب در رده ی "بالا" قرار گیرند، نسبت به نصب سیستمهای تصفیه و باز چرخانی آب خاکستری در حالت اجباری قرار میگیرند. ساختمان های با کاربری گروه " a " اگر از لحاظ گونهبندی بحران آبی در رده ی "کم" قرار گیرند، مشمول طرح تشویقی نصب سیستمهای تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری می‌باشد.
|
ردیف |
نام شهر |
شرایط بحرانی تأمین آب |
ردیف |
نام شهر |
شرایط بحرانی تأمین آب |
||||
|
شدید |
متوسط |
کم |
شدید |
متوسط |
کم |
||||
|
1 |
اصفهان |
|
|
|
48 |
سده لنجان |
|
|
|
|
2 |
اردستان |
|
|
|
49 |
سگزی |
|
|
|
|
3 |
اژیه |
|
|
|
50 |
سمیرم |
|
|
|
|
4 |
اصغرآباد |
|
|
|
51 |
سین |
|
|
|
|
5 |
... |
|
|
|
52 |
... |
|
|
|
|
6 |
... |
|
|
|
53 |
.... |
|
|
|
3- مقدار آب خاکستری طبق برنامه اجرائی
به جهت جلوگیری از تغلیظ فاضلاب و عدم ایجاد اختلال در هیدرولیک جریان فاضلاب در شبکه های جمع آوری، سهولت اجرا و همچنین کاهش هزینه های اجرای لوله کشی، این برنامه اجرائی تنها آب خاکستری حاصل از روشویی ها و حمام را شامل می شود. این مقدار در شهر اصفهان بطور متوسط 45-40 درصد مصرف آب خانگی و تقریبا 240 لیتر در شبانه روز در هر واحد مسکونی می باشد.
4- کاربردهای آب خاکستری
- تهویه مطبوع (برجهای خنک کننده)
- فلاش تانک
- محوطه شویی و کارواش
- آبیاری فضای سبز داخلی ساختمان
- فروش به شهرداری جهت آبیاری فضای سبز شهری و برون شهری، شستشوی معابر، آتش نشانی و ...
- فروش به خریداران (مؤسسات، ارگانها، صنایع)
نکته حائز اهمیت در اینجا آن است که نوع کاربرد آب بازیافتی بایستی در ابتدای طرح ساختمان سازی و از همان بدو درخواست پروانه ساخت توسط مالک و با جلب موافقت مصرف کننده نهایی (صنعت، آبیاری فضای سبز محوطه شهری یا برون شهری) تعیین شود.
5- تصفیه آب خاکستری
آب خاکستری جمع آوری شده قبل از هر گونه استفاده ای در کاربردهای گفته شده در بند قبلی، بایستی تصفیه شود. به عبارت دیگر آب خاکستری باید تبدیل به آب بازیافت شده گردد. نوع و روش تصفیه کاملا بایستی با توجه به کاربرد آب بازیافتی انتخاب شود. بدین منظور آب بازیافتی در سه کلاس A، B و C با توجه به نوع فاضلاب ورودی، روش تصفیه و نوع کاربرد آب بازیافت شده طبق جدول زیر تفکیک می شوند.
جدول شماره 4 - کاربردهای آب بازیافتی به تفکیک و ترتیب کاربرد و روش تصفیه آب خاکستری
|
نام کلاس |
کاربرد |
روش تصفیه |
نوع فاضلاب ورودی |
|
کلاس A |
|
MBR (با فیلتر سرامیکی یا الیاف نانو) |
|
|
SBR |
|||
|
کلاس B |
|
روش متعارف ( انعقاد شیمیایی به همراه فیلتراسیون) |
آب خاکستری شامل روشویی، حمام، سینک آشپزخانه، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی |
|
کلاس C |
|
رسوبگیری و فیلتراسیون |
روشویی و حمام |
کیفیت پساب خروجی برای هر کدام از کاربردهای آب بازیافت شده بایستی طبق جدول شماره 5 باشد. اعداد این جدول طبق کیفیت ارائه شده توسط مرکز بهداشت استان و سازمان محیط زیست استان می باشد. نکته حائز اهمیت آن است که مشخصات کیفی ارائه شده توسط اداره بهداشت سختگیرانه تر از محیط زیست می باشد، از این رو در بیشتر موارد استانداردهای اداره بهداشت مد نظر قرار گرفته است. آب بازیافتی الزاماً بایستی معیار کیفی مرکز بهداشت استان را برآورده نماید.
جدول شماره 5 - معیارهای کیفیت آب بازیافتی از آب خاکستری با توجه به نوع مصرف آب بازیافتی
|
نوع مصرف |
BOD |
TSS |
COD |
کلیفرم |
ملاحظات |
|
|
تهویه مطبوع |
20> |
15> |
30> |
200≥ |
کلر باقیمانده=mg/l 2-5/0 کدورت< NTU2 |
|
|
فلاش تانک توالت |
15> |
20≥ |
25≥ |
1000 |
کلر باقیمانده<mg/l 2 کدورت< NTU10 |
|
|
شستشوی محوطه و خودرو |
15> |
15> |
25> |
30 |
کلر باقیمانده=mg/l 2-5/0 کدورت< 10 NTU |
|
|
آبیاری فضای سبز |
خانگی |
10> |
20> |
20> |
1000 |
کلر باقیمانده<mg/l 5/0 |
|
چمن و پارک |
10> |
10> |
20> |
10> |
کلر باقیمانده=mg/l 2-5/0 کدورت< NTU2 |
|
|
درخت و بزرگراه |
30> |
30> |
50> |
200≥ |
کلر باقیمانده=mg/l 2-5/0 کدورت< NTU2 |
|
6- اجرای تصفیه
تصفیه آب خاکستری بایستی در محل و در یک مجموعه تأسیسات و تجهیزاتی که به عنوان پکیج تصفیه شناخته می شوند، انجام پذیرد. این پکیج در طبقه زیرزمین و یا همکف ساختمان قرار می گیرد. آب خاکستری جمع آوری شده از روشویی ها و حمام ها به این پکیج وارد شده و پس از طی مراحل تصفیه آماده استفاده داخلی ساختمان یا آماده برای واگذاری می شود. این پکیج بایستی توسط مجری نصب پکیج تصفیه اجرا و بهره برداری شود. مجریان ذیصلاح توسط کارگروهی متشکل از نمایندگان آبفا و سازمان نظام مهندسی تأیید و معرفی می شوند.
7- قوانین، اسناد، آئین نامه ها، دستورالعمل های بالادستی
در این بخش از برنامه لیست اسناد، آئین نامه ها و دستورالعمل هایی که می توان به آنها استناد کرد، ارائه شده اند. از قبیل: برنامه ششم توسعه، چشم انداز محیط زیست جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی، سند ملی محیط زیست جمهوری، استانداردهای ملی کیفی آب، قانون توسعه آب شرب شهری و روستایی، مقررات ملی ساختمان و ...
8- مسئولیت اجرائی این برنامه
معاونت هماهنگی عمرانی استانداری و اداره کل راه و شهرسازی به عنوان ناظرین عالی این برنامه خواهند بود. شرکت آب و فاضلاب، سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری (معاونت شهرسازی و معاونت خدمات شهری) به عنوان ناظران و مجریان برنامه معرفی شده اند. مرکز بهداشت و سازمان محیط زیست که در این برنامه به عنوان مقام مسئول ذکر شده اند به عنوان ناظران کیفی هستند. مالک ساختمان و مجری ذیصلاح نیز به عنوان سایر مسئولین اجرائی این برنامه خواهند بود که مسئولیت حفظ و نگهداری کیفیت آب بازیافت شده را به عهده دارند.
9- مسئولیت ها و وظایف
در این بخش که یکی از مهمترین قسمت های این برنامه است، مسئولیت ها و وظایف هر یک از مسئولین ذکر شده در بند قبلی ارائه می شود. در این بخش همچنین مشوق ها و جرائمی که توسط هر یک از ارگان های اجرائی و نظارتی قابل ارائه و اجرا می باشد، ارائه شده اند. با توجه به اهمیت موضوع، خلاصه ای از این وظایف و مسئولیت ها در زیر آمده است:
آبفا: مسئولیت تأیید مجریان پکیج تصفیه آب خاکستری و همچنین کنترل دوره ای مصرف آب ساختمان (مشترک) را جهت اعمال تخفیف یا حذف تخفیف کارمزد دفع فاضلاب در صورت برآورده نشدن معیارهای کیفی به عهده دارد. با توجه به اینکه کاهش حداقل 20در صد مصارف در اماکنی که مجهز به آب خاکستری شده اند مدنظر می باشد، اعمال تخفیف یا حذف آن منوط به آن است که متوسط مصرف ساختمان 20 درصد کمتر از متوسط مصرف آب در همان شهر باشد یا خیر.
سازمان نظام مهندسی: طراح معماری مسئول جانمائی پکیج تصفیه در ساختمان، طراح تأسیسات مکانیکی مسئول طراحی لوله کشی جمع آوری آب خاکستری و تأسیسات بازچرخانی آن در ساختمان، ناظر تأسیسات مکانیکی مسئولیت نظارت بر اجرای تأسیسات و همچنین مهندس بازرس ساختمان موظف به کنترل نتایج پساب خروجی پکیج تصفیه می باشد.
شهرداری: مسئولیت کنترل جانمایی پکیج تصفیه در طرح معماری ساختمان و تضمین خرید آب خاکستری تصفیه شده با کیفیت مجاز را به عهده دارد. همچنین خرید تضمینی پساب تصفیه شده در قالب تخفیف پروانه ساختمان و اعمال جرائم ساختمان یا عدم صدور پایان ساخت در صورت عدم اجرای سیستم در ساختمان های مشمول برنامه توسط شهرداری قابل اجرا می باشد.
مقام مسئول: (حسب مورد، اداره بهداشت یا سازمان محیط زیست، هماهنگ با نوع کاربرد آب بازیافتی) مسئول کنترل دوره ای "کیفیت" آب بازیافتی و تأیید پارامترهای کیفی نمونه های ماهانه آب بازیافتی برداشت شده توسط مقام مسئول یا آزمایشگاه های معتمد می باشد. همچنین می تواند به صورت تصادفی به ساختمان مراجعه کرده، از پساب نمونه برداری نموده و در صورتی که نتایج کیفی مناسب نبود، ضمن ابلاغ به مالک برای از مدار خارج کردن سیستم تصفیه و الزام به تخلیه آب خاکستری به شبکه جمع آوری فاضلاب شهری، نسبت به اطلاع رسانی به آبفا جهت کنترل دوره ای "مصرف" و حذف مزایای اعطایی مانند تخفیف کارمزد دفع فاضلاب اقدام نماید.
مالک: موظف است علاوه بر پیگیری استقرار و بهره برداری از پکیج تصفیه آب خاکستری و نیز پس از پایان مدت تضمین مجری، مسئولیت حفظ کیفیت پساب تصفیه شده خروجی را به عهده گیرد. بایستی ماهانه حداقل یک نمونه از پساب خروجی را زیر نظر مقام مسئول تهیه و نتایج کیفی آن را که در یک آزمایشگاه مرجع تهیه می شود، به تأیید مقام مسئول برساند. در صورت عدم تأیید مقام مسئول مالک موظف است در مدت یک هفته نسبت به رفع اشکال سیستم اقدام کند و تا زمانی که نتایج خروجی پساب به تأیید مقام مسئول نرسیده، پکیج تصفیه آب خاکستری را از مدار خارج و آب خاکستری خام را بدون تصفیه به فاضلاب شهری دفع نماید.
مجری نصب پکیج تصفیه: موظف است علاوه بر نصب و راه اندازی پکیج تصفیه به مدت تضمین ذکر شده در قرارداد (از شش ماه تا یکسال) پس از راه اندازی و تحویل پکیج، نمونه های پساب تصفیه شده خروجی را با توجه به نوع کاربرد قیدشده در قرارداد به تأیید اداره بهداشت یا سازمان محیط زیست استان برساند. ضمن اینکه به یک یا دو نفرکه ازطرف مالک معرفی می شوند، آموزش های لازم را برای راهبری و بهره برداری صحیح و چگونگی نمونه برداری از سیستم ارائه نماید.
10- فرایند روند اجرائی
روند اجرای یک سیستم تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری توسط فلوچارت در متن برنامه ارائه شده است. در این فلوچارت ها روند اجرای آن در بین ارگان های مسئول و همچنین در هر ارگان را ارائه نموده است.
11- مسائل کیفی و مخاطرات احتمالی زیست محیطی
از آنجا که مهمترین دغدغه و چالش رویاروی اجرای این برنامه مسائل کیفی و مخاطرات احتمالی زیست محیطی می باشد، نقش مقام مسئول (مرکز بهداشت و سازمان محیط زیست، بسته به نوع کاربرد آب بازیافت شده) در بین سایر مسئولین پیاده سازی این برنامه پر رنگ تر و مهمتر می باشد. این ارگان ها بایستی نظارت و کنترل دقیق بر کیفیت آب بازیافت شده داشته باشند.
12- مسائل فنی، اجرائی و بهره برداری
مسائل فنی، اجرائی و بهره برداری مرتبط با اجرای سیستم بازچرخانی آب خاکستری به طور جداگانه تحت عناوین الزامات طراحی، الزامات فنی، الزامات اجرائی و الزامات بهره برداری در متن برنامه ارائه شده است.
13- مسائل حقوقی
مسایل حقوقی مرتبط با پیاده سازی این برنامه در بخشی از این برنامه با عنوان الزامات حقوقی ارائه شده است. مسائلی از جمله عدم اجرای این سیستم در ساختمان مشمول، عدم دستیابی به کیفیت لازم و ... در این بخش از برنامه بیان شده اند.
نتایج پیاده سازی طرح
آمار ارائه شده از سوی معاونت شهرسازی شهرداری حاکی از آن است که اگرچه تنها 18% ساختمان هایی که در طول یک سال در شهر اصفهان پروانه ساخت دریافت نموده اند، در گروه های ساختمانی الزام شده (گروه ج و د) در این برنامه هستند، لیکن از نظر تعداد واحدها حدوداً 75% تعداد کل واحدها را شامل شده اند. بنابراین به نظر می رسد که انتخاب گروه های ساختمانی ج و د در این برنامه از نظر قابلیت اجرائی شدن و اثربخشی، منطقی بوده است. با فرض اینکه سالانه 100 واحد مسکونی شامل این برنامه شوند، به طور متوسط هزینه اجرای آن 1500 میلیون ریال بوده که با پیش بینی کاهش 20 درصدی مصرف آب در این واحدها، پیش بینی می شود که می توان سالانه 5000 مترمکعب مصرف آب را کاهش داد.
جمع بندی
با توجه به خلأ وجود یک دستورالعمل یا برنامه برای پیاده سازی یک سیستم بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان، شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان با مشارکت برخی از ارگان های ذیربط نسبت به تهیه یک برنامه اجرائی اقدام نموده اند. این برنامه جهت دریافت مجوز الزام به اجرای آن، به کمیسیون عمران شورای شهر ارجاع شده و در دست بررسی می باشد. اگرچه این برنامه خالی از نقص نیست، لیکن به منظور شروع کار می تواند جهت اجرا ابلاغ گردد و در ویرایش های بعدی نقاط ضعف آن مرتفع گردد. لزوم مشارکت ارگان های مختلف در اجرای آن بسیار اهمیت دارد و بدون همراهی و همکاری ارگان هایی همچون مرکز بهداشت، سازمان محیط زیست، معاونت های شهرداری و ... اجرای آن متوقف خواهد شد. شهرداری به عنوان یک مصرف کننده مهم آب بازیافتی و مرکز بهداشت و محیط زیست به عنوان ناظر کیفی پساب نقش ویژه ای در این میان دارند.
همانطور که در برنامه نیز ذکر شده است، الزام آن برای تعداد محدودی از ساختمان ها خواهد بود لیکن طی گذشت زمان و دریافت تجربه و بازخوردهای آن، به مرور قابلیت توسعه آن به سایر ساختمان ها نیز خواهد بود. همچنین با توجه به جامعیت این برنامه، امکان بومی سازی آن برای سایر استان های کشور نیز وجود دارد.
نکته بسیار مهمی که در طی این برنامه نیز به آن اشاره شد اهمیت تعیین موارد کاربرد پساب تصفیه شده از ابتدای درخواست پروانه ساخت می باشد. به گونه ای که این اقدام علاوه بر مسئله اقتصادی طرح، تأثیر زیادی بر سایر موارد از جمله نوع، اندازه پکیج و روش تصفیه، طراحی، اجرا، نظارت، بهره برداری و .... ساختمان دارد.
تقدیر و تشکر
در اینجا لازم است که از همکاران شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان، همکاران سازمان نظام مهندسی استان اصفهان و همچنین سایر ارگان ها از جمله مرکز بهداشت استان، اداره کل محیط زیست استان، معاونت شهرسازی و معاونت خدمات شهری شهرداری که در تهیه این برنامه همکاری نموده اند، تشکر و قدردانی گردد.
گروه: شرب کلمات کلیدی: